Asitler ve Bazlar

Asitler ve bazlar kimyasal maddelerdir ve günlük hayatta çeşitli şekillerde kullanılırlar. Günlük hayatta karşılaştığımız bazı asitler ve bazlar;

Sirke     →      Asetik Asit

Karınca     →     Formik Asit

Elma     →     Malik Asit

Limon     →     Sitrik Asit

Süt, Yoğurt     →     Laktik Asit

Üzüm     →     Tartarik Asit

Çilek     →    Folik Asit

Turşu     →     Benzoik Asit

Sud Kostik, Sabun     →     Sodyum Hidroksit (NaOH)

Potas Kostik     →     Potasyum Hidroksit (KOH )

Sönmüş Kireç (Kireç Suyu)     →     Kalsiyum Hidroksit (Ca(OH)₂ )

 

Asitler

1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. Uygun koşullarda H⁺ (hidrojen) iyonu verebilen hidrojenli bileşikler (Arrhenius Kuramı),
                                 2. Proton veren bileşik (Lowry-Bronsted Kuramı),
                                 3. Kovalent bağ yapmak için elektron çifti alabilen atom, iyon yada molekül (Lewis Kuramı).

 

 

HCl → H⁺ + Cl^–

HNO₃ → H⁺ + NO₃^–

H₂SO₄ → 2H⁺ + SO4^-2

Çözeltilerde tamamen iyonlaşarak tüm protonlarını veren asitlere kuvvetli asitler denir. Nitrik asit (HNO₃), hidroklorik asit (HCl), hidrobromik asit (HBr), hidroiyodik asit (HI) ve sülfürik asit (H₂SO₄ ) kuvvetli asitlere örnektir.

Çözeltilerde kısmen iyonlaşarak protonlarının bir kısmını veren asitlere de zayıf asitler denir. Asetik asit (CH₃COOH), nitroz asit (HNO₂), karbonik asit (H₂CO₃) ve borik asit (H₃BO₃) zayıf asitlere örnektir.

Asit Türleri

Asitler başlıca iki grupta toplanabilirler:

İnorganik Asitler

Yapısında karbon bulunmayan asitlere inorganik asit adı verilir.

Sülfürik asit (H₂SO₄), hidroklorik asit (HCl), nitrik asit (HNO₃), hidroflorik asit (HF) ve fosforik asit (H₃PO₄) gibi asitler inorganik asitlerdir.

Konsantre inorganik asitler çok aşındırıcıdır. Cilde zarar verebilir ve diğer metallerin içinde hızla eriyebilirler. Hidroflorik asit (HF), camın yapısını bozarken, diğer inorganik asitler cam için tehlikeli değildir.

Organik Asitler

Karbon elementi kullanılarak oluşturulan asitlere organik asitler denir.

Formik asit (HCOOH), asetik asit (CH₃COOH), propiyonik asit (C₂H₅COOH), bütirik asit (C₃H₇COOH), fumarik asit (HO₂CCH=CHCO₂H), sorbik asit (C₅H₇COOH), sitrik asit (C₆H₈O₇) ve malik asit(C₄H₆O₅) gibi asitler ve bunların tuzları başlıca organik asitlerdir.

Doğada saf olarak bitkisel ve hayvansal organizmada bulunabilirler ve ayrıca doğal yollardan elde edilebilirler.

Asitlerin Özellikleri

• Tatları ekşidir,
• Asitler, mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirirler,
• Asitler, bazlarla tepkimeye girdiklerinde tuz ve su oluştururlar,

 

               Asit + Baz → Tuz + Su

• Ciltte yanıcı bir his uyandırırlar,
• Fenolftalein damlatıldığında renk değiştirmezler,
• Asitlerin pH derecesi 7’den küçüktür,
• Suda çözündüklerinde elektrik akımını iletirler,
• Asitler, soy metaller (Cu, Hg, Ag, Pt, Au) hariç diğer metallerle tepkimeye girerek H₂ (hidrojen gazı) açığa çıkarırlar.

 

Bazı Asitlerin Özellikleri ve Kullanıldığı Alanlar;

Formik Asit (HCOOH):

Bakterilere küf ve mayalara etki eder…
Mikrobik bozunmayı önlemek için gıdalarda koruyucu olarak kulanılır…

Karınca salgısında bol miktarda bulunur

Asetik Asit (CH3COOH):
Sirke asidi olarak bilinir. Asetik asitin %5-8 lik çözeltisi sirke olarak kullanılır. Asetik asit birçok ilaç endüstri maddesinin kullanılmasında kullanılır. Tahriş edici bir kokouya sahip bir sıvıdır. Alüminyum asetat tuzu, taze kesilmiş yaralarda kan dindirici olarak kullanılır.

SORBİK ASİT (HC₆H₇O₂):

Küf ve mayaların gelişmesine engel olur. Bu özelliğinden dolayı yiyeceklerde antimikrobik koruyucu olarak kullanılır. Kokusu lezzeti yoktur.

SÜLFÜRİK ASİT (H₂SO₄):

Endüstüride kullanılan en önemli asit ve dünyada en çok üretilen kimyasallardan biridir. SO2 gazı kullanılarak Kontakt metodu denilen bir metotla üretilir. Endüstride birçok alanda kullanılan bu asit, özellikle gübre üretiminde, amonyum sülfat üretiminde, patlayıcı yapımında, boya sanayinde, petrokimya sanayinde kullanılmaktadır.

BENZOİK ASİT (C₆H₅COOOH):

Beyaz renkli iğne ve yaprakçık görünümünde bir maddedir. Gıdalarda mikrobik bozunmayı önlemek için kullanılır. En çok kullanıldığı alanlar, meyva suyu, marmelat, reçel, gazlı, içecekler, turşular, ketçap ve benzeri ürünlerdir. Benzoik asit, bir çok bitkinin yaprak, kabuk ve meyvelerinde bulunur. Benzoik asit genellikle sodyum tuzu olarak (Sodyum benzoat) kullanılır. İlave edildiği bitkinin tadını etkiler.

FOLİK ASİT

Folik asit dokularında az da olsa bulunur. Folik asit en çok koyu yeşil yapraklı sebzeler ve gıda olarak kullanılan hayvanların böbrek ve karaciğerlerinde bulunur. Biftek, huhubat, sebzeler, domates, peynir ve sütte az miktarda bulunur. Folik asit eksikliğinde vücutta anemi (kansızlık) ortaya çıkar.

HİDROJEN SÜLFÜR (H₂S):

Renksiz bir gazdır. Kokmuş yumurtayı andıran bir kokusu vardır. Çok zehirlidir. Uzun zaman solunduğunda insanı öldürebilir. Havada seyreltik olarak bulunduğunda yorgunluk ve baş ağrısı yapar.

NİTRİK ASIT (HNO₃):

Nitrik asit, dinamit yapımında kullanılır. Nitrik asitin gliserin ile reaksiyonundan nitrogliserin meydana gelir. Ayrıca nitrik asit NH₄NO₃ içeren gübrelerin üretiminde kullanılır.

FOSFORİK ASİT (H₃PO₄):

Saf fosforik asit, renksiz kristaller halinde bir katıdır. Fosforik asit,en çok fosfatlı gübrelerin yapımında ve ilaç endüstrisinde kullanılır.

HİDROFLORİK ASİT (HF):
Hidroflorik asit yüksek oktanlı benzin yapımında, sentetik kriyolit (Na3AlF6) imalatında kullanılır. Ayrıca hidroflorik asit camların üzerine şekiller yapmak için kullanılır. Bu iş için, önce cam eşya yüzeyi bir parafin tabakası ile kaplanır.

Sonra parafinin üzerine bir çelik kalem ile istenen şekil çizilir. Bu çizgilere hidrojen florür gazı veya çözeltisi tatbik edilir. Camdaki parafin temizlendikten sonra camda yalnız sabit şekiller kalır.

---

Bazlar

1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. Sulu çözeltilerinde OH– (hidroksit) iyonu veren bileşikler (Arrhenius Kuramı),
                                 2. Proton alan bileşik (Lowry-Bronsted Kuramı),
                                 3. Kovalent bağ yapmak için elektron çifti sağlayabilen atom, iyon yada molekül (Lewis Kuramı).

 

KOH → K⁺ + OH^–

Ca(OH)₂ → Ca⁺⁺ + 2OH^–

NaOH → Na⁺ + OH^–

Bazı bazların sulu çözeltilerinde iyonlarına ayrışması yukarıdaki gibidir. Fakat amonyak (NH₃) hidroksit iyonu bulundurmamasına rağmen bazik özellik gösterir. Çünkü sulu çözeltisinde OH− iyonları oluşumuna sebep olur.

NH₃ + H₂O → NH₄⁺ + OH⁻

Suda tamamen iyonlaşan bazlara, “kuvvetli bazlar” denir. 1A metal hidroksitlerinin tamamı kuvvetli bazdır. Lityum hidroksit (LiOH), sodyum hidroksit (NaOH), potasyum hidroksit (KOH) kuvvetli bazlara örnektir.

Suda az iyonlaşan bazlara, “zayıf bazlar” denir. Gümüş hidroksit (AgOH), amonyak (NH3) zayıf bazlara örnektir.

Bazların Özellikleri

• Tatları acıdır. Fakat bazı çeşit bazlar zehirlidir. Bu yüzden tadına bakmamak gerekir.
• Bazlar, kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirirler.
• Bazlar asitlerle tepkimeye girdiklerinde tuz ve su oluştururlar,

 

               Baz + Asit → Tuz + Su

• Bazlar ele kayganlık hissi verir. Kuvvetli bazlar yakıcı ve tahriş edici özelliktedir,
• Fenolftalein damlatıldığında pembe renk alırlar,
• Bazların pH derecesi 7’den büyüktür,
• Suda çözündüklerinde elektrik akımını iletirler,
• Bazlar amfoter metallerle (Be, Al, Zn, Sn,Pb, Cr) tepkime vererek H₂ (hidrojen gazı) açığa çıkarırlar.

 

Bazı Bazların Özellikleri ve Kullanıldığı Alanlar;

SODYUM HİDROKSİT (NaOH):

Beyaz renkte nem çekici bir maddedir. Suda kolaylıkla çözünür ve yumuşak kaygan ve sabun hissi veren bir çözelti oluşturur. Sodyum hidroksit, laboratuvarlarda CO2 gibi asidik gazları yakalamak için kullanılır. Endüstride bir çok kimyasal maddenin yapımında, yapay ipek, sabun, kağıt, tekstil, boya, deterjan endüstrisinde ve petrol rafinerilerinde kullanılır.

POTASYUM HİDROKSİT (KOH):

Endüstride arap sabunu üretiminde, pillerde elektrolit olarak ve gübre yapımında kullanılır.

KALSİYUM HİDROKSİT (Ca(OH)₂):

Beyaz bir toz olup, suda hamurumsu bir görünüş alır. Sönmemiş kirece su ilave edilmesi ile elde edilir. Kalsiyum hidroksit asidik gazların uzaklaştırılması (Hava gazından hidrojen sülfürün uzaklaştırılması gibi), kireç ve çimento yapımı alanlarında kullanılır.

AMONYAK(NH3):

Renksiz, kendine özgü keskin kokusu olan bir gazdır. Sıvı amonyak özellikleri bakımından suya benzer, polar yapıdadır, hidrojen bağı yapar ve su gibi iyonlarına ayrışır. Amonyak endüstride en çok azotlu gübrelerin ve nitrik asitin üretiminde başlangıç maddesi olarak kullanılır. Zayıf baz olarak ve birçok Laboratuvarlarda ise amonyak, zayıf baz olarak ve birçok kimyasal maddenin elde edilmesinde kullanılır. Amonyak bilhassa nitrik asit ve amonyum tuzları imalatında, üre, boya, ilaç ve plastik gibi organik madde imalatında kullanılır. Amonyak gazı normal sıcaklıkta basınç uygulandığında kolaylıkla sıvılaşır oluşan bu sıvının buharlaşma ısısı yüksektir (327 kcal/g ) bundan dolayı amonyak endüstride soğutucu olarak kullanılır.

---

Kaynakça:

• Petrucci, Herring, Madura, Bissonnette (2020). Genel Kimya (Cilt 1). Ankara: Palme
• http://hakkinda-bilgi-nedir.com/asit-ve-bazlar-nedir+asit-ve-bazlar-hakkinda-bilgi